Họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ

Họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ là phần thể hiện rõ nhất nếp nhà, gia phong và mong cầu phúc khí của quý gia chủ, thường được đục chạm tỉ mỉ trên các cấu kiện như cửa bức bàn, kẻ hiên, bẩy hiên và khung song ô thoáng. Trong bài viết này, quý vị sẽ nắm được ý nghĩa và cách nhận diện các nhóm hoa văn tiêu biểu, đồng thời biết cách bố trí đúng vị trí để tổng thể ngôi nhà hài hòa và đúng tinh thần nhà gỗ Bắc Bộ.

Vì sao hoa văn là “linh hồn” của nhà gỗ kẻ truyền?

Trong kiến trúc nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ, nếu bộ khung cột, vì kèo là “xương sống” vững chãi thì hệ thống hoa văn chính là “linh hồn” tạo nên vẻ đẹp mềm mại và uy nghiêm. Một ngôi nhà gỗ thiếu đi những nét chạm khắc tinh tế sẽ trở nên thô cứng và mất đi cái thần thái vốn có của nét văn hóa xưa.​

Hoa văn trên nhà gỗ không đơn thuần là trang trí. Mỗi họa tiết được các nghệ nhân chạm khắc đều gửi gắm những ước vọng về cuộc sống bình an, hạnh phúc và trường thọ. Thông qua các mẫu hoa văn, gia chủ thể hiện được gu thẩm mỹ, vị thế và sự am hiểu về văn hóa truyền thống của gia đình mình.​

Đặc biệt, trong quan niệm phong thủy Á Đông, các họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ còn có tác dụng trấn trạch, cầu tài lộc. Những hình tượng như hoa sen, tứ quý hay ngũ phúc được bố trí đúng chỗ sẽ giúp điều hòa sinh khí, mang lại sự thư thái cho tâm hồn mỗi khi quý vị bước chân về nhà.

Các nhóm họa tiết hoa văn cổ Việt Nam nổi bật

Nhóm họa tiết hoa văn cổ Việt Nam dưới đây được dùng phổ biến trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ nhờ ý nghĩa phong phú và dễ bố trí theo cấu kiện.

Hoa văn đục chạm hoa sen

Hoa sen là loài hoa “quốc hồn quốc túy”, tượng trưng cho sự thanh cao, tinh khiết và giác ngộ trong Phật giáo. Trong điêu khắc nhà gỗ, hoa sen thường xuất hiện dưới nhiều hình thức biến thể như: sen hóa, sen dây, hoặc đầm sen sinh động.​

Hình tượng hoa sen vươn lên từ bùn lầy mà không hôi tanh mùi bùn mang ý nghĩa giáo dục con cháu về sự kiên trì, giữ gìn phẩm hạnh trong sạch giữa dòng đời biến động. Họa tiết này đặc biệt phù hợp với các không gian thờ tự, tạo nên sự trang nghiêm và thanh tịnh cho nơi thờ cúng gia tiên.​

Hoa văn mai điểu

“Mai điểu” là sự kết hợp hài hòa giữa hình ảnh cây hoa mai và các loài chim (thường là chim sẻ, chim oanh hoặc chim hỷ tước). Đây là mẫu họa tiết hoa văn cổ Việt Nam biểu trưng cho mùa xuân, sự khởi đầu mới mẻ và sức sống tràn trề.​

Trong phong thủy, hoa mai nở rộ báo hiệu tin vui, còn đôi chim ríu rít tượng trưng cho tình cảm vợ chồng gắn bó, gia đạo yên vui. Những đường nét chạm khắc mai điểu trên các cấu kiện gỗ thường rất tỉ mỉ, đòi hỏi người thợ phải có tay nghề cao để lột tả được vẻ xao động của cánh hoa và cái thần của đôi chim.​

>> Xem thêm: Ngũ phúc là gì? Ý nghĩa và ứng dụng trong kiến trúc và đời sống

Hoa văn tứ quý (tùng – cúc – trúc – mai)

Bộ tranh tứ quý Tùng – Cúc – Trúc – Mai là một trong những đề tài họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ phổ biến nhất. Bốn loài cây này đại diện cho bốn mùa Xuân – Hạ – Thu – Đông, đồng thời tượng trưng cho bốn đức tính của người quân tử.​

• Tùng: Đại diện cho mùa Đông, sức sống mãnh liệt, trường thọ và khí phách hiên ngang.​
• Cúc: Đại diện cho mùa Thu, sự an nhiên, tĩnh tại và phúc lộc dồi dào.​
• Trúc: Đại diện cho mùa Hạ, sự ngay thẳng, chính trực, mềm dẻo nhưng không dễ gãy.​
• Mai: Đại diện cho mùa Xuân, sự thanh khiết và hiển vinh.​

Hoa văn ngũ phúc lâm môn

Ngũ phúc lâm môn thường được đục chạm trên cửa bức bàn, với hình tượng 5 con dơi bao quanh chữ Phúc, mang hàm ý phúc lành đến cửa nhà. Theo quan niệm Nho giáo, “ngũ phúc” thường được diễn giải gồm: Thọ, Phú, Khang ninh, Hảo đức, Thiện chung.

Vì nằm ở khu vực “mặt tiền nội thất” (hệ cửa), ngũ phúc lâm môn phù hợp với gia chủ coi trọng ý nghĩa chiêu phúc, cầu bình an và mong gia đạo yên ổn. Khi dùng họa tiết này, nên thống nhất phong cách chữ (chữ Phúc theo kiểu thư pháp nào) và tỷ lệ mảng dơi – chữ để bố cục không bị nặng.

Hoa văn lá lật

Lá lật là họa tiết phổ biến trong nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ, thường thấy trên kẻ hiên, kẻ ngồi, con rường và câu đầu. Đặc điểm của lá lật là đường nét uốn lượn tạo cảm giác mềm, giúp “làm dịu” các cấu kiện gỗ vốn nhiều đường thẳng.

Về ý nghĩa, lá lật hay được gắn với tinh thần sinh sôi, phát triển và tạo cảm giác sinh khí lưu chuyển trong không gian. Họa tiết này cũng thường đóng vai trò làm nền/khung, để kết hợp với rồng phượng, tứ linh, tứ quý hoặc ngũ phúc nhằm cân đối bố cục mảng chạm.

Vị trí bố trí họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên cấu kiện nhà gỗ 

Việc phân bổ hoa văn không tùy tiện mà tuân theo những quy tắc bất thành văn của người xưa, đảm bảo tính thẩm mỹ và công năng của từng cấu kiện.

• Cửa bức bàn: Phù hợp các đề tài mang tính “đón chúc” như ngũ phúc lâm môn, hoặc các mảng tứ quý theo bộ. Nếu nhà có gian thờ trung tâm, cửa bức bàn nên ưu tiên các đề tài có ý nghĩa phúc – thọ – gia đạo để đồng bộ tinh thần công trình.
• Kẻ hiên, kẻ ngồi, con rường, câu đầu: Đây là nhóm cấu kiện hay được chạm lá lật hoặc tứ quý, vì có thể chạy theo nhịp khung nhà và tạo độ mềm cho đường nét kiến trúc. Khi muốn nhấn mạnh tay nghề đục chạm, có thể tăng độ chi tiết ở kẻ hiên nhưng vẫn nên giữ khoảng “thoáng” để nhà không bị nặng.
• Bẩy cò (bẩy hiên) và khung song ô thoáng: Thường hợp với hoa sen và các biến thể (sen hạc, sen rùa), hoặc mai điểu, vì các đề tài này lên hình tốt ở mảng chạm vừa phải và dễ nhìn ở tầm mắt. Với nhà gỗ 3 gian, 5 gian, gia chủ nên cân đối mảng chạm giữa các gian để mặt tiền không lệch nhịp.
• Đồ thờ và không gian thờ cúng: Mai điểu thường gặp trên sập thờ; tứ quý và các mảng chữ có thể phối hợp tùy quan niệm gia đình, miễn thống nhất phong cách và mức độ chạm khắc. Việc chọn đề tài nên bám công năng: gian thờ ưu tiên trang nghiêm, gian tiếp khách ưu tiên nhã nhặn, hiên ưu tiên thoáng.

Sở hữu một nếp nhà gỗ với những đường nét hoa văn tinh xảo là niềm tự hào của bất kỳ gia chủ nào. Họa tiết hoa văn cổ Việt Nam trên nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ không chỉ lưu giữ hồn xưa mà còn mang lại vượng khí cho gia đình. Nếu quý vị đang ấp ủ dự định kiến tạo một không gian thờ tự hay nhà ở đậm chất truyền thống, hãy lựa chọn đơn vị uy tín như Nhà gỗ Phúc Lộc để được tư vấn những mẫu hoa văn chuẩn mực nhất.

Thông tin về nhà gỗ Phúc Lộc

Số điện thoại: 0973812666

Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm

Xưởng sản xuất: xã Hạ Bằng, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)

>Tham khảo những video hay về nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ

>Tham khảo những dự án nhà gỗ cổ truyền đẹp